ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

12 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.

• SIC‑21 «Пайдаға салынатын салықтар — амортизацияға жатпайтын активтердің қайта бағаланған құнын өтеу»; және

• SIC‑25 «Пайдаға салынатын салықтар — компанияның немесе оның акционерлерінің салықтық мәртебесіндегі өзгерістер»

12 IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

Осы Стандарттың мақсаты пайдаға салынатын салықтарды есепке алу тәртібін анықтаудан тұрады. Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты мәселе қазіргі және келешектегі салықсалдарын есепке алуда:

(а) компания балансында мойындайтын активтердің (міндеттемелердің) баланстық құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және

(b) компанияның қаржы есептілігінде мойындалатын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.

Активтерді немесе міндеттемелерді мойындаудың өзінен есеп беретін компания осы активтердің немесе міндеттемелердің баланстық құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінінкөрсетеді. Егер де баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеусалық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) мойындауынталап етеді.

Осы Стандарт компанияның салық операцияларының салдары мен басқа да жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке алуды талап етеді. Сонымен пайда мензалал есептерінде көрсетілген салық операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен басқа дажағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады. Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін кәсіпорындарды біріктірген кезде мойындау да осы біріктірукезінде пайда болған оң немесе теріс іскерлік беделдің мөлшеріне немесе ұйым біріктіру құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттыміндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.

Осы Стандарт сондай-ақ пайдаланылмаған салық залалдарынан немесе пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активтерінің мойындалуына, қаржыесебінде пайдаға салынатын салықты көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты.

1. Осы Стандарт пайдаға салынатын салықтың есебі үшін қолданылуы тиіс.

2. Осы Стандарттың мақсаты үшін пайдаға салынатын салыққа салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатынсалыққа пайданың көзінен ұсталатын, еншілес компания, қауымдастырылған компания төлейтін немесе есеп беретін компанияға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде төленетін салықсияқты салықтар кіреді.

4. Осы Стандарт мемлекеттік субсидияны есептеу әдістеріне (20-«Мемлекеттік субсидияны есепке алу және мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету» IAS Халықаралықстандартын қараңыз:) немесе инвестициялық салық кредиттеріне қатысты емес. Алайда осы Стандарт осындай жәрдемақылардан немесе инвестицияланған салық кредиттерінен туындайтынуақытша айырмашылықтарды есептеуге байланысты болады.

5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген мағынада пайдаланылады:

Бухгалтерлік пайда - салық төлеуге кететін шығысты шегерілгенге дейінгі кезең ішіндегі таза пайда немесе залал.

Салық салынатын пайда (салық салу кезінде есептелетін залал) – салық органдары белгілеген ережелерге сәйкес анықталатын кезең ішіндегі пайда (залал), осыған байланысты пайдағасалынатын салық төленеді (өтеледі).

Салық төлеуге кететін шығыстар (салық өтемінен түскен кіріс) - ағымдағы салыққа немесе кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі таза пайданы немесе залалды есептеуге қосылатын жиынтық көлем.

Ағымдағы салық – салық салынатын пайдаға (салық салу кезінде есептелетін залалға) қатысты кезең ішінде төленуге (өтелуге) тиісті пайдаға салынатын салық сомасы.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – салық салынатын уақытша айырмашылықтарға байланысты алдағы кезеңдерде төленуге тиісті пайдаға салынатын салық сомасы.

Кейінге қалдырылған салық активтері - алдағы кезеңдерде өтелуге тиісті пайдаға салынатын салық сомасы. Ол мыналарға байланысты:

(b) пайдаланылмаған салық залалдарын алдағы кезеңге көшіруге; және

(с) пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңге көшіруге.

Уақытша айырмашылықтар - активтің немесе міндеттеменің баланстық құны мен олардың салықтық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша айырмашылықтар мынадай болуымүмкін:

(а) салық салынатын уақытша айырмашылықтар, активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы кезеңдердегі салық салынатынпайданы (салық залалын) анықтаған кезде салық салынатын соманың пайда болуына және туындауына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтар болып саналатынайырмашылықтар; не

(b) ұстап қалынатын уақытша айырмашылықтар. Тиісті активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы кезеңдердегі салықсалынатын пайданы (салық салу кезінде есептелетін залалды) анықтаған кезде нәтижесі ұстап қалу болып саналатын айырмашылықтар.

Активтің немесе міндеттеменің салық базасы - салық салу мақсатында активке немесе міндеттемеге берілетін көлем.

6. Салық төлеуге кететін шығыстарға (салық өтемінен түскен кіріске) ағымдағы салық шығыстары (ағымдағы салықты өтеуден түскен кіріс) және кейінге қалдырылған салық шығысы (салық өтемінен кейінге қалдырылған кіріс) енгізіледі.

7. Активтің салық базасы – компания активтің баланстық құнын өтегеннен кейін алатын кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан салық салу мақсатында есептелетін сома. Егер де осы экономикалық пайдаға салық салынбайтын болса, активтің салық базасы оның баланстық құнына тең болады.

М ы с а л д а р

1. Станок 100 тұрады. Салық салу мақсатында амортизацияның 30 сомасы ағымдағы және алдағы кезеңге есептелді, қалған құны алдағы кезеңдердене амортизация түрінде, не істен шыққан кезде шегеру жолымен шығарылатынболады. Станокты қолдану нәтижесінде алынған түсімге кіріске салық салынуытиіс, станокты іске асырудан алынған кез келген табысқа салық салынатынболады, ал іске асырудан болған кез келген шығын салық салу мақсатындаесептелетін болады. Станоктың салық базасы 70-ке тең болады.

2. Баланс бойынша алуға есептелген пайыз сомасы 100 тең болады. Тиісті пайыздық түсімге касса негізіндегі салық салынады. Алуға есептелгенпайыздардың салық базасы нөлге тең болады.

3. Сауда дебиторларының баланс бойынша сомасы 100 болады. Тиістітүсім салық салынатын пайдаға (салық залалына) кіргізілген. Саудадебиторларының салық базасы 100-ге тең болады.

4. Еншілес компаниялардан алуға есептелген дивидендтердіңбаланстық құны 100-ге тең. Дивидендтерге салық салынбайды. Шын мәніндеактивтің барлық баланстық құны экономикалық пайдадан шегерілуі тиіс. Тиісіншедивидендтердің салық базасы 100-ге тең(1).

5. Алуға есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең. Несиені өтеуешқандай салық салдарын туғызбайды. Несиенің базасы -100-ге теңестіріледі .

a Осы талдаудың шеңберінде салық салынатын уақытшаайырмашылықтар жоқ. Баламалы талдауда кезінде алынуға жататын жинықталғандивидендтердің салықтық базасы нөлге тең және нәтиже беруші нөлге теңсалықтық база 100-гі нәтиже беруші салықтық уақытша айырмашылыққақолданылады. Екі талдаудың шеңберінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесіжоқ.

8. Міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең болады, бұған алдағы уақытта осы міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында шегерілетін кез келген сома қосылмайды. Аванспен алынған түсімге келетін болсақ, пайда болатын міндеттеменің салық базасы оның баланстық құнына тең болады, бұған алдағы уақытта салық салынбайтын түсімнің кез келген сомасықосылмайды.

М ы с а л д а р

1. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелгеншығыстар кіреді. Тиісті шығыс кассалық негізде салық салу мақсатында есептеледі. Есептелгеншығындардың салықтық базасы нөлге тең болады.

2. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын аванспеналынған пайыздық табыс кіреді. Тиісті пайыздық табысқа кассалық негізде салық салынды. Аванспен алынған пайыздар бойынша соманың салықтық базасы нөлге тең болады.

3. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100-ге тең болатын есептелгеншығыстар кіреді. Тиісті шығыс салық салу мақсатында шегеріліп қойылған. Есептелгеншығындардың салықтық базасы 100-ге тең болады.

4. Қысқа мерзімді міндеттемелерге баланстық құны 100 болатын есептелгенайыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы кіреді. Айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы салық салумақсатында шегерілмейді. Есептелген айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбының салықтықбазасы 100-ге тең болады(2).

5. Төлеуге есептелген несиенің баланстық құны 100-ге тең болады. Несиені өтеудіңешқандай салықтық салдары болмайды. Несиенің салықтық базасы 100-ге тең болады.

a Осы талдаудың шеңберінде шегерілетін уақытша айырмашылықтар жоқ. Баламалыталдау кезінде есептелетін өсімпұл мен төленуге тиіс айыппұлдардың салықтық базаларынөлге тең болады және нөлге тең салықтық база 100-гі нәтиже беруші салықтық уақытшаайырмашылыққа қолданылады. Екі талдаудың шеңберінде кейінге қалдырылған салық активіжоқ.

9. Кейбір баптардың салықтық базасы бар, бірақ баланста актив пен міндеттеме ретінде танылмайды. Мәселен, зерттеуге кететін нақты шығын пайда болу кезеңінде бухгалтерлікпайданы анықтаған кезде шығын ретінде көрсетіледі, бірақ оны салық салынатын пайданы (салық залалын) белгілеген кезде шегеруге көпке дейін рұқсат берілмеуі мүмкін. Салық органдарыболашақта шегеруге рұқсат беретін сома болып табылатын зерттеуге кететін шығынның салықтық базасы мен нөлге тең болатын баланстық құны арасындағы айырмашылық кейінге қалдырылғансалық активінің пайда болуына жол ашатын шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады.

10. Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын болмаған жағдайларда осы Стандартқа негіз болатын іргелі принципті қарастырған пайдалы: компания белгілі біршектеулерді есептемегенде активтің немесе міндеттеменің баланстық құнының орнын толтыру немесе өтеу болашақ салық төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе өтеудің салықтықсалдарлары болмайтын болса, олардың қандай боларымен салыстырғанда көбейтетін (азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (активін) мойындауға міндетті. 52-параграфтанкейінгі С мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы болатындай, мысалы, активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын толтырудың немесе өтеудің қажетті тәсіліне тәуелдіболатындай жағдайды көрсетеді.

11. Шоғырландырылған қаржы есептілігінде уақытша айырмашылықтар шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі активтердің және міндеттемелердің баланстық сомаларын тиістісалық базасымен салыстыру арқылы анықталады. Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына, ол есептелетін заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта салық базасытоптағы компаниялардың әрқайсысының салық декларациясына қатысты анықталады.

АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ МЕН АҒЫМДАҒЫ САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ

12. Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық төленбеген сомаға тең міндеттеме ретінде мойындалуға тиіс. Егер ағымдағы және алдыңғы кезеңдерге қатыстытөленген сома осы кезеңдер үшін төленуге тиіс сомадан асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде танылуға тиіс.

13. Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге көшірілуі мүмкін салық залалымен байланысты пайда актив ретінде мойындалуы керек.

14. Салық залалы өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін пайдаланылатын болса, компания салық залалы пайда болған кезеңде пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайдакомпанияға түсуі және осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.

КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚ АКТИВТЕРІН МОЙЫНДАУ

15. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша айырмашылықты мойындаулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:

(а) іскерлік беделді алғашқы танумен; немесе

(b) активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:

(і) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмайтын; және

(іі) оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін операцияда бастапқы мойындау.

Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты салықсалудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 39-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.

16. Активтерді мойындауда компания алдағы кезеңде алатын экономикалық пайда ретінде оның баланстық құнын болашақта өтеу жатыр. Активтің баланстық құны оның салықбазасынан асатын болса, салық салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсатында шегеруге рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін болады. Бұл айырмашылық салық салынатынуақытша айырмашылық болып саналады, ал алдағы кезеңдерде туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу міндеттемесі кейінге қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады. Компанияактивтің баланстық құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша айырмашылық қалпына келеді, ал компанияда салық салынатын пайда туындайды. Бұл экономикалық пайдаларкомпаниялардан салық төлемі кейпінде кететін болады дегенді білдіреді. Сөйтіп бұл Стандарт 15 және 39-параграфтарда суреттелген белгілі бір жағдайларда болмаса, барлық кейінге қалдырылғансалық міндеттемелерін мойындауды талап етеді.

М ы с а л

Бастапқы құны 150 тұратын активтің баланстық құны 100. Салық салумақсатында жиналған амортизация 90-ға тең болды, ал салық ставкасы 25%-дықұрайды.

Активтің салықтық базасы 60-қа тең болады (өзіндік құны 150-ден шегерілгенжинақталған салық амортизациясы 90). 100-ге тең баланстық құнын өтеу үшінкомпания 100-ге тең салық салынатын пайда алу керек, бірақ мұндай жағдайда тек қанасомасы 60 салық амортизациясын шегере алады. Демек активтің баланстық құнынөтеуде компания пайда салынатын салықты 10 пайыз мөлшерінде төлейтін болады (25% ставка бойынша 40). 100-ге тең баланстық құн мен 60-қа тең салық базасы арасындағыайырмашылық 40-қа тең болатын салық салынатын уақытша айырмашылықты құрайды. Сайып келгенде, компания мөлшері 10-ға тең кейінге қалдырылған салықміндеттемелерін мойындайды (25% ставка бойынша 40), мұны активтің баланстыққұнын өтеген кезде төлейді.

17. Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір кезеңдегі бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық салынатын пайдаға қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша айырмашылықтар көбіне мерзімді айырмашылықтар деп аталады. Осындай уақытша айырмашылықтардың мысалдары төменде келтіріліп отыр. Бұларға салық салынады, сайыпкелгенде, олар кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:

(а) пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға қосылады, бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған кезде салық салынатын пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге қатысты баланста мойындалатын кез келген дебиторлық берешектің салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім ақша қаражатын алғанға дейін салық салынатынпайдаға әсер етпейді;

(b) салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын пайдадан өзгеше болуы мүмкін. Уақытшаайырмашылық - активтің баланстық құны мен оның салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол ағымдағы және мұның алдындағы кезеңдерде анықталған салық салынатын пайданыанықтаған кезде салық органдары рұқсат еткен осы активке қатысты барлық шегерулерді ескергенде активтің бастапқы құнына тең келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылықамортизация тездетілген кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде пайда болады және көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік амортизацияға қарағанда жай болса, ондашегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді); және

(с) әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде алдағы уақытта капиталдандырылуы және амортизациялануы мүмкін, бірақ олар пайда болған кезеңдегісалық салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі. Әзірлеуге кеткен мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады, өйткені олар салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық - әзірлеуге кеткен шығынның баланстық құны мен олардың нөлге тең салық базасының арасындағы айырмасы.

(а) сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктіру жөніндегі шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге олардың бастапқы әділ құнымен, бірақ салық салумақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз бөлінеді (19-параграфты қараңыз);

(b) (салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз активтер қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз);

(с) іскерлік бедел кәсіпорындар біріккен кезде пайда болады (21 және 32-параграфтарды қараңыз);

(d) активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы бастапқы мойындалған кезде оның бастапқы баланстық құнынан өзгеше болады, мысалы, компания активтерге жататын салықсалынбайтын мемлекеттік субсидиядан пайда алған кезде (22 және 33-параграфтарды қараңыз); не

(е) еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланыстыинвестициялардың баланстық құны инвестициялардың салық базасынан немесе қатысу үлесінен өзгеше болады (38-45-параграфтарды қараңыз).

К ә с і п о р ы н д а р д ы ң б і р і к т і р і л у і

19. Сатып алу болып табылатын кәсіпорындарды біріктірген кезде сатып алуға кететін шығындар олардың айырбас жасалатын күнгі әділ құнына қарай теңестірілген активтер менміндеттемелерге бөлінеді. Уақытша айырмашылықтар компанияларды біріктіру сатып алынған теңестірілген активтер мен міндеттемелердің салық базаларына ешқандай ықпал етпеген немесеоларға басқаша әсер еткен кезде пайда болады. Мысалы, активтің баланстық құны әділ құнға дейін өсіп, ал салық базасы мұның алдындағы иеленушіге арналған шығындардың деңгейінде қалыпқойған кезде салық салынатын уақытша айырмашылықтар пайда болады да кейінге қалдырылған салық міндеттемесіне әкеліп соғады. Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты қараңыз).

Ә д і л қ ұ н ы м е н е с е п к е а л ы н ғ а н а к т и в т е р

20. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгіленген активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға рұқсат береді (қараңыз, мысалы, 16-«Негізгіқұралдар» IAS, 38-«Материалдық емес активтер» IAS, 39-«Қаржы құралдары: тану және бағалау» IAS және 40-«Инвестициялық жылжымайтын мүлік» IAS). Кейбір заңдылықтарда қайтабағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытшаайырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демекактивтің салықтық базасы түзетілмейді. Солай бола тұрса да баланстық құнының болашақтағы өтемі компания үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал салық салумақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің баланстық құны мен оның салықтық базасының арасындағы айырмашылықуақытша айырмашылық болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:

(а) компанияның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай жағдайда активтің қайта бағаланған баланстық құны оны қолдану арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салумақсатында қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты құрайды; не

(b) егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде, осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі тиіс.

21. Кәсіпорындарды біріктіру кезінде туындайтын іскерлік бедел сатып алуға кеткен шығынның сатып алушы-ұйымның теңдестірілген активтер мен міндеттемелердің әділ құнындағыүлесінен артық болуы ретінде анықталады. Көптеген салық органдары іскерлік бедел амортизациясын салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілетін шығын ретінде пайдалануға рұқсатетпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде іскерлік беделдің көлемі еншілес компания өз бизнесін жүргізуіне қарай жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда іскерлік беделдің нөлге теңсалықтық базасы болады. Іскерлік беделдің баланстық құны мен нөлге тең салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын мойындауға рұқсат етпейді, өйткені іскерлік бедел қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге қалдырылған салықміндеттемесін мойындау іскерлік беделдің баланстық құнын ұлғайтқан болар еді.

21А. Іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты туындайтынына орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі азаюлары іскерлік беделді алғашқы тануменбайланысты туындайтын ретінде қарастырылады және сондықтан 15(а)-параграфқа сәйкес танылмайды. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны 100 болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең болса, онда 15(а)-параграфына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық міндеттемесін тануына тиым салынады. Егер ұйым кейін осыіскерлік бедел бойынша 20 мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері 100-ден 80-ге дейіназаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді. Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндайазаюы іскерлік беделді алғашқы танумен байланысты ретінде қарастырылады және 15(а)-параграфына сәйкес танылуға жатпайды.

21В. Алайда іскерлік беделге жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері іскерлік беделді алғашқы танумен байланыстыболған кезде ғана танылуы мүмкін. Мысалы, егер кәсіпорындарды біріктіру кезінде сатып алынған іскерлік беделдің құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап жылына 20 пайызставкасы бойынша шегерілетін болып табылатын 100 тең соманы құрайтын болса, онда іскерлік беделдің салықтық базасы бастапқы танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 құрайды. Егер іскерлік беделдің жыл аяғындағы баланстық құны сол 100 қалпында болса, онда осы жылдың аяғында 20 мөлшерінде салық салынатын уақытша айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы іскерлік беделді бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.

Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау

22. Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салумақсатында шегерілуге жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш мойындауға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:

(а) кәсіпорындарды біріктірген кезде ұйым кез келген кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және мұның өзі оң немесе теріс іскерлік беделге немесесатып алынатын ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның біріктіру құнынан асу мөлшерінеәсер етеді (19-параграфты қараңыз);

(b) егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда компания кез келген кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активінмойындайды және пайда мен залал туралы есепте салық төлеу бойынша пайда болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен табысты мойындайды (59-параграфтықараңыз);

(с) егер операция кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер етпейтін болса, компания 15 және 24-параграфтардаатап көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап, дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменіңбаланстық құнын түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржы есептілігін онша анық етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт компанияға пайда болатын кейінге қалдырылған салықміндеттемесін немесе активті алғашқы немесе кейінгі мойындалған түрінде мойындауға рұқсат етпейді (келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне компания активтіңамортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді мойындамайды.

23. 32-«Қаржы құралдары- ақпаратты ашу және беру» IAS Халықаралық стандартқа сәйкес құрама қаржы құралының (мысалы, айырбасталатын облигацияның) эмитенті құралміндеттемесінің құрамын – міндеттеме ретінде, ал капиталдың құрамын меншік капитал ретінде жіктейді. Кейбір заңдылықтарда міндеттеме құрамының салық базасы алғаш мойындаудаміндеттеме мен капитал құрамы сомасының бастапқы баланстық құнына тең болады. Барлық салық салынатын уақытша айырмашылық капитал құрамын міндеттеме құрамынан алғашында бөлекмойындаудан пайда болады. Олай болса, 15(b)-параграфта белгіленген ерекшелік қолданылмайды. Демек, компания кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды. 61-параграфқа сәйкескейінге қалдырылған бұл салық капитал құрамының баланстық құнына тікелей жатқызылады. 58-параграфқа сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі кейінгі өзгертулер пайда жәнезалал туралы есепте салық төлеу бойынша кейінге қалдырылған шығын (салық өтемінің табысы) ретінде мойындалады.

22(с)-параграфын бейнелейтін мысал

Компания өзіндік құны 1, 000 тұратын активті бес жыл бойы барыншапайдаланып, содан кейін оны нөлге тең жойылатын құнымен есептен шығарыптастағысы келеді. Салық ставкасы 40%. Активтің амортизациясы салық салумақсатында шегерілмейді. Активті істен шығарған кезде актив құнының көбеюінентүсетін кез келген пайдаға салық салынбайды, ал құнның кез келген төмендеуішегерілмейді.

Активтің баланстық құнын өтеу кезінде компания 1, 000 мөлшерінде салықсалынатын пайда алатын болады және 400 сомасында салық төлейтін болады. Компания 400 сома мөлшеріндегі пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесінмойындамайды, өйткені ол бұл активті алғаш мойындаудан пайда болады.

Келесі жылы активтің баланстық құны 800-ге тең болады. 800 мөлшерінде салықсалынатын пайда алған кезде компания 320 мөлшерінде салық төлейтін болады. Компания 320 мөлшеріндегі кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды, өйткені ол активті алғаш мойындаудан пайда болады.

24. Кейінге қалдырылған салық активі шегерілетін барлық уақытша айырмашылық үшін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайдаалыну ықтималдығы бар дәрежеде мойындалуға тиіс, егер тек кейінге қалдырылған актив мынадай мәміле бойынша активті немесе міндеттемені алғашқы танумен байланыстытуындамаса:

(а) кәсіпорындарды біріктіру болып табылмаса; және

(b) мәмілені жүргізген кезде не есептік, не салық салынатын пайдаға (салық залалына) әсер етпейтін болса.

Алайда еншілес компанияларға, филиалдар мен қауымдастырылған компанияларға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты есептелетінуақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 44-параграфқа сәйкес мойындалуы тиіс.

25. Міндеттемені мойындаудың өзі алдағы уақытта компаниядан экономикалық пайда әкелетін ресурстарды шығару жолымен баланстық құнның өтелетінін көрсетеді. Компанияданресурсты шығару кезінде барлық сома немесе бір бөлігі салық пайдасын міндеттемені мойындаған кезге қарағанда неғұрлым кешірек кезеңдегі салық салынатын пайданы белгілегенде шегерілугетиіс. Мұндай жағдайда міндеттеменің баланстық құны мен оның салық базасының арасында уақытша айырмашылық болады. Тиісінше пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылғансалық активі пайда болады, ол міндеттеменің бір бөлігі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шешілетін алдағы кезеңдерде өтелетін болады. Сол іспеттес, егер активтің баланстық құны оныңсалықтық базасынан аз болса, айырмашылық алдағы кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған актив салығының пайда болуына әкеліп соқтырады.

Мысал

Компания кепілдеме берілген жөндеуге есептелген шығын бойыншаміндеттемені 100 мөлшерінде мойындайды. Компания тауар сапасына жасалған шағымбойынша төлем жасамайынша, салық салу мақсатында бұл шығындар шегерілмейді. Салық ставкасы -25%.

Міндеттеменің салық базасы нөлге теңестіріледі (баланстық құны – 100, минусалдағы уақытта бұл міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында шегерілетін сома). Міндеттемені баланстық құнына қарай өтеу кезінде компания өзінің болашақтағы 100-ге тең салық салынатын пайдасының сомасын азайтады, демек өзінің болашақтағысалық төлемдерін 25-ке азайтады деген сөз (25% ставка бойынша 100). 100-ге теңбаланстық құны мен нөлге тең салық базасы арасындағы айырма 100-ге тең шегерілгенуақытша айырмашылықты құрайды. Сонымен компания алдағы уақытта салықтөлемдерін азайтудан пайда алу үшін жеткілікті салық салынатын пайда алуықтималдығы болған жағдайда кейінге қалдырылған 25 пайыздық салық активінмойындайды (25% ставка бойынша 100).

26. Төменде кейінге қалдырылған салық активтерінің пайда болуына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтың мысалдары келтіріліп отыр:

а) зейнетақы төлеуге кететін шығын қызметкерлерге қызмет көрсетілуіне қарай бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шегерілуі мүмкін, ал салық салынатын пайданы анықтағанкезде компания зейнетақы қорына жарна аударған кезде немесе қызметкерлерге зейнетақы төлеген кезде шегерілуі мүмкін. Уақытша айырмашылық міндеттеменің баланстық құны мен оныңсалық базасы арасында болады; міндеттеменің салық базасы әдетте нөлге тең болады. Мұндай шегерілетін уақытша айырмашылық кейінге қалдырылған салық активінде көрініс табады, өйткені экономикалық пайда компанияға қорға жарна аударылған кезде немесе зейнетақы төленген кезде салық салынатын пайдадан шегерім түрінде түсетін болады.

(b) зерттеуге жұмсалатын шығын ол пайда болған кезеңде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде мойындалады, бірақ оны шегеруге салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде көпке дейін рұқсат етілмеуі де мүмкін. Салық органдары алдағы уақытта шегеруге рұқсат ететін сома болып табылатын зерттеуге жұмсалатын шығынның салық базасы меннөлге тең баланстық құны арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылықты құрайды, ол кейінге қалдырылған салық активінің құралуына алып келеді;

(с) кәсіпорындарды біріктіру құны сатып алу күніндегі әділ құнына қатысты сатып алынған және қабылданған бірегейлендірілетін активтер мен міндеттемелерді тану арқылыбөлінеді. Міндеттеме сатып алған кезде мойындалатын болса, бірақ олармен байланысты шығындар көпке дейін салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілмесе, алынып тасталатынуақытша айырмашылық құралады, ол кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді. Сондай-ақ кейінге қалдырылған салық активі сатып алынған теңестірілген активтің әділ құны оныңсалық базасынан аз болып қалса да пайда болады. Екі жағдайда да барлық кейінге қалдырылған салық активі іскерлік беделге әсер етеді (66-параграфты қараңыз); және

(d) анықталған активтер салық салу мақсатында жасалған әділ құнына қарай ескеріледі немесе баламасыз түзетусіз қайта бағаланады (20-параграфты қараңыз). Егер активтіңсалықтық базасы оның баланстық құнынан асып кетсе, шегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады.

27. Шегерілген уақытша айырмашылықтың қайтарылуы алдағы уақытта анықталған салық салынатын пайданың азаюынан көрінеді. Алайда компания экономикалық пайданы салықтөлемдерін қысқарту түрінде алады, тек ол үшін шегерімдер өзара есептелуі мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда табуы керек. Сонымен компания кейінге қалдырылған салық активтеріншегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы бар болған жағдайда мойындайды.

28. Компанияда шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңдытұлғаға жататын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде орын алады. Оларды мынадай жағдайларда қайтару көзделген:

(а) шегерілген уақытша айырмашылықты қалпына келтіру болжамдалған кезеңде; не

(b) кейінге қалдырылған салық активтерінен пайда болған салық залалы өткен немесе алдағы уақытқа аударылуы мүмкін кезеңдерде.

Мұндай жағдайда кейінге қалдырылған салық активтері шегерілген уақытша айырмашылықтар пайда болған кезеңде мойындалады.

29. Белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткіліксіз салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде кейінгеқалдырылған салық активі мынадай жағдайда мойындалады:

(а) компанияның шегерілген уақытша айырмашылықтар қайтарылған кезеңде (немесе шегерілген салық активтерінен туындайтын салық залалы өткен немесе болашақ кезеңдергеаударылуы мүмкін кезеңдерде) белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын компанияға жататын жеткілікті салық салынатын пайдасы болады деген ықтималдық бар. Алдағы уақытта салық салынатын пайданың жеткіліктілігін бағалаған кезде компания болашақ кезеңдерде күтілетін шегерілетін уақытша айырмашылықтарды құрайтын салық салынатынсоманы есептемейді, өйткені осы шегерілетін уақытша айырмашылықтар құрайтын кейінге қалдырылған салық активі болашақта өзі пайдаланатын салық салынатын пайданың болуын талапетеді; не

(b) компанияда салықты жоспарлау мүмкіндіктері бар, мұның өзі тиісті кезеңдерде салық салынатын пайда түсіруге жәрдемдеседі.

30. Салықты жоспарлау мүмкіндіктері – тиісті кезеңде салық залалын немесе салық кредитін мұның алдындағы кезеңнен көшіру мерзімі біткенге дейін салық салынатын пайда жасаунемесе көбейту үшін компания жасайтын әрекеттер. Мысалы, кейбір заңдылықтарда салық салынатын пайда мыналардың көмегімен жасалуы немесе көбейтілуі мүмкін:

(а) пайыздық табысқа салық салудың екі нұсқасының бірін таңдау: алынған сома бойынша немесе алынатын сома бойынша;

(b) салық салынатын пайдадан белгілі бір шегерім жасауға талап мерзімін ұзарту;

(с) қымбаттаған, бірақ салық базасы құнның бұлайша артуын көрсету үшін түзетілмеген активтерді, сатулар, қайта жалға беру мүмкіндігі; және

(d) салық салынатын пайда түсіретін басқа инвестицияны сатып алу үшін салық салынбайтын пайда әкелетін активті сату (кейбір заңдылықтарда - мемлекеттік құнды қағаздар).

Салықты жоспарлау мүмкіндіктері салық салынатын пайданы неғұрлым бұрынғы кезеңнен ертерек кезеңге көшірілген кезде салық залалын немесе салық кредитін көшіруді пайдалануәлі де болса болашақта уақытша айырмашылықты тудыратын көзден өзгеше болатын болашақтағы салық салынатын пайданың болуына байланысты болады.

31. Компанияның біраз уақыт бойы жалғасатын залалы болған жағдайда, ол 35 және 36-параграфтарда келтірілген нұсқауларды пайдаланады.

Активті немесе міндеттемені алғашқы мойындау

33. Активті бастапқы мойындау кезінде кейінге қалдырылған салық активі пайда болатын жағдайдың бірі – салық салынбайтын мемлекеттік субсидия алу болып табылады. Олбаланстық құны есептелген кезде шегерілетін активке жатады, бірақ салық салу мақсатында активтің амортизацияланған құнынан (басқаша айтқанда салық базасынан) шегерілмейді; активтіңбаланстық құны оның салықтық базасынан аз, яғни бұл шегерілетін уақытша айырмашылықты тудырады. Мемлекеттік субсидия кейінге қалдырылған пайда түрінде де көрінуі мүмкін, бұлжағдайда кейінге қалдырылған пайда мен оның нөлге тең салықтық базасының арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады. Компания қандай әдісті таңдасада, ол кейінге қалдырылған салық активін 22-параграфта көрсетілгендей себеппен мойындамайды.

Пайдаланылмаған салық залалдары және пайдаланылмаған салық кредиттері

34. Кейінге қалдырылған салық активі пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттері болашақта пайдаланылмаған салық залалдары менпайдаланылмаған салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығының қаншалықты екендігіне қарай мойындалуы керек.

35. Пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерін алдағы кезеңдерге көшіру нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активінмойындаудың өлшемдері шегерілетін уақытша айырмашылықтар нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін мойындаудың өлшемдері сияқты. Алайда пайдаланылмаған салықзалалының бар екені алдағы уақытта салық салынатын пайданың болмауы мүмкіндігіне нақты негіз болады. Сонымен компания біраз уақыт бойы зиян шегіп келген болса, ол пайдаланылмағансалық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін қаншалықты дәрежеде жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылығыболатынына немесе ол пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық кредиттерін іске асыра алатын жеткілікті салық салынатын пайда алуына негіз боларлық басқа дәлелдербарына қарай мойындайды. Мұндай жағдайда 82-параграф кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оны мойындауды растайтын негіз сипатын ашуды талап етеді.

36. Салық салынатын пайданың болу ықтималдығын бағалағанда компания пайдаланылмаған салық залалдарына немесе пайдаланылмаған салық кредиттеріне қатысты мынадайөлшемдерді ескереді:

(а) компанияның белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын, нәтижесі пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салықкредиттері қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болып табылатын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтары бар не жоқ екенін;

(b) компанияда салық залалдары мен пайдаланылмаған салық қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығы бар не жоқекенін;

(с) белгілі бір себептермен қайталануы неғайбіл пайдаланылмаған салық залалдары туындай ма; және

(d) компанияның пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін кезеңде салық салынатын пайда жасайтын салықты жоспарлау мүмкіндігібола ма (30-параграфты қараңыз).

Компанияда пайдаланылмаған салық залалдары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда болу ықтималдығының жоқтығына қарай кейінгеқалдырылған салық активі мойындалмайды.

Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активтерін қайта бағалау

37. Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активінің әрбір есептік күнін компания қайта бағалайды. Ол мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активін болашақ салықсалынатын пайдасы кейінге қалдырылған салық активін өтеудің ықтималдығы болатындай дәрежеде мойындайды. Мысалы, сауда жағдайын жақсарту алдағы уақыттағы компанияның жеткіліктісалық салу кірісінің ықтималдығын арттырып, кейінге қалдырылған салық активінің 24 немесе 34-параграфтарындағы өлшемге сәйкестендіруі мүмкін. Мұның басқа мысалы компания кейінгеқалдырылған салық активтерін кәсіпорындар біріккенде немесе одан кейінгі мерзімде қайта бағалаған жағдай болып табылады (67 және 68-параграфтарды қараңыз).

Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарға инвестициялар және бірлескен қызметке қатысу үлесі

38. Еншілес және қауымдастырылған компанияларға, филиалдарына салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің баланстық құны (атап айтқанда негізгікомпаниялар үлесі немесе еншілес компаниялардың таза актив инвесторлары, қауымдастырылған компаниялардың филиалдары немесе іскерлік беделдің баланстық құнын қосқандағыинвестициялау объектісі) инвестицияның немесе үлеске қатысудың салық базасынан (ол бастапқы құнға жиі теңестіріліп отырады) өзгеше болып шығады. Мұндай айырмашылықтар түрліжағдайларға байланысты пайда болуы мүмкін, мысалы:

(а) еншілес компаниялардың, филиалдардың, қауымдастырылған және бірлескен компаниялардың бөлінбеген пайдасының болуы;

(b) негізгі және еншілес компаниялар әр елде орналасқан жағдайда валютаның айырбас бағамындағы өзгерістер; және

(с) қауымдастырылған компанияға жұмсалатын инвестицияның баланстық құнының оның өтелетін сомаға дейін төмендеуі.

Егер де бас компания инвестицияны өзінің жеке қаржы есептілігінде нақты өзіндік құн немесе қайта бағаланған құн бойынша ескерер болса, шоғырландырылған қаржылық есептіліктегіуақытша айырмашылық оның жеке қаржылық есептілігіндегі инвестицияға қатысты уақытша айырмашылықтан өзгеше болуы мүмкін.

39. Компания еншілес компанияларға, филиалдарына және қауымдастырылған компанияларға салынған инвестицияларға және бірлескен қызметке қатысу үлесіне байланыстыбарлық салық салынатын уақытша айырмашылықтар үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындауы тиіс, бұған оның мынадай екі жағдайға бірдей жауап беретін бөлігікірмейді:

(а) бас компания, инвестор немесе бірлескен қызметке қатысушы уақытша айырмашылықтың қайтарылуын уақытқа қарай бөлінуін бақылай алады; және

(b) уақытша айырмашылықтың таяудағы болашақта қайтарылмау ықтималдығы бар.

40. Бас компания дивидендке қатысты өзінің еншілес кәсіпорнының саясатын бақылайтындықтан, инвестициямен байланысты (тек бөлінбеген кірістің нәтижесі ретінде емес, соныменқатар шетелдік валютаны қайта есептеген кездегі кез келген бағам айырмашылығының нәтижесі ретінде) уақытша айырмашылықтың қайтарылатын уақытын бақылай алады. Оның үстіне уақытшаайырмашылық қайтарылған кезде төленуге тиісті пайдаға салынатын салықтың көлемін анықтау көбіне дұрыс болмай шығады. Сонымен негізгі компания бұл пайда таяудағы болашақтабөлінбейтіндігін анықтаса, ол кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды. Мұндай тәсіл филиалдарға салынатын инвестицияларға да қолданылады.

41. Ұйымның ақшалай емес активтер мен міндеттемелері оның функционалдық валютасында бағаланады (қараңыз: 21-«Валюталық бағам өзгерісінің әсері» IAS Халықаралықстандарты). Егер ұйымның салық салынатын пайдасы немесе салық залалы (және сонымен монетарлық емес активтің немесе міндеттеменің салық базасы) басқа валютамен анықталатын болса, валюта бағамындағы өзгерістер уақытша айырмашылықтардың пайда болуына әкеледі, олар кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (24-параграфқа сәйкес) немесе активті мойындатады. Пайдаболатын кейінге қалдырылған салық пайда пен залал есебінде дебеттеледі немесе кредиттеледі (58-параграфқа қараңыз).

42. Қауымдастырылған компанияға инвестицияны жүзеге асырушы инвестор оны бақыламайды, және әдетте оның дивиденд саласындағы саясатын анықтауға мүмкіндігі болмайды. Сонымен қауымдастырылған компанияның пайдасы таяудағы болашақта бөлінбеуін талап ететін келісім болмаған кезде, инвестор кейінге қалдырылған салық салынатын міңдеттемесін осықауымдастырылған компанияның инвестициясына байланысты пайда болатын салық салынатын уақытша айырмашылық нәтижесі деп мойындайды. Кейбір жағдайларда инвестор өзініңқауымдастырылған компанияға салған инвестициясының өзіндік құнын өтегенде төлеуге тиісті болатын салық сомасын анықтай алмайды, бірақ ол осы салық кейбір ең аз сомаға тең немесе артықболатынын анықтай алады. Бұл жағдайда кейінге қалдырылған салық міндеттемесі осы сома мөлшерімен өлшенеді.

43. Бірлескен қызметке қатысушылар арасындағы келісім әдетте пайданы бөлуге қатысты болады және бұл мәселені шешуде бірлескен қызметке қатысушылардың бәрінің немесеолардың белгілі бір көпшілігінің келісімі қажеттігін анықтайды. Бірлескен қызметке қатысушы кірістің жұмсалуын бақылай алатын болғанда және таяудағы болашақта бөлінбейтіні ықтимал болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі мойындалмайды.

44. Еншілес компанияларға, филиалдарына және қауымдастырылған компанияларға салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің нәтижесі ретіндепайда болатын барлық шегерілетін айырмашылық үшін компания кейінге қалдырылған салық активін мойындауы тиіс, және мынадай жағдайда:

(а) уақытша айырмашылық таяудағы уақытта қайтарылатын болады; және

(b) уақытша айырмашылықтың пайдаланылуына қатысты салық салынатын кіріс болады.

45. Еншілес компанияларға, филиалдарына және қауымдастырылған компанияларға салынған инвестицияларға және бірлескен қызметке қатысу үлесіне байланысты шегерілетінуақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық активін мойындауға қатысты шешім қабылдағанда, компания 28 және 31-параграфтарда белгіленген нұсқауларды басшылыққа алады.

46. Қысқа мерзімді салық міндеттемелері (активтері) ағымдағы және өткен уақытта салық органдарына баланс уақытында қолданылған немесе баланс күнінде шын мәніндеқолданылған салық ставкаларын (және салық заңнамасын) пайдалана отырып төлеу (олардың есебінен өтеу) көзделген сома мөлшерінде бағалануға тиіс.

47. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері активті іске асыру немесе міндеттемені өтеу кезеңіне негізінен есепті күні қолданылған салық ставкалары (және салық заңнамасы) негізінде өлшенуге тиіс.

48. Қысқа мерзімді және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері әдетте қолданыстағы салық ставкаларының (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді. Алайдакейбір заңдылықтарда үкіметтің салық ставкаларын (және салық заңнамасын) хабарлауы шын мәнінде нақты қабылданғандай әсер етеді, ол хабарланған соң бірнеше айдан кейін болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда активтер мен міндеттемелер хабарланған салық ставкасының (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді.

49. Әр деңгейдегі салық салынатын пайдаға түрлі салықтық ставкалар қолданылса, кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері уақытша айырмашылық қайтарылады депкүтілетін салық салынатын пайдаға (салық залалына) қолдану көзделген орташа салық ставкаларының көмегімен өлшенеді.

51. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтерін бағалау компания есептік күнінде өзінің активтерінің немесе міндеттемелерініңбаланстық құнын орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтін әдіске байланысты туындайтын салықтың салдарын көрсетуге тиіс.

52. Кейбір заңдылықтарда активтің (міндеттеменің) баланстық құнын компания орнын толтыратын (өтейтін) әдіс мынадай бір немесе екі көрсеткішке әсер етуі мүмкін:

(а) компания активтің (міндеттеменің) баланстық құнын орнын толтырған (өтеген) кезде қолданылатын салық ставкасы; және

Мұндай жағдайларда компания кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен кейінге қалдырылған салықтық активтерді орнын толтыру немесе өтеу әдісіне сәйкес келетін салықставкасы мен салық базасының көмегімен бағалайды.

Активте 100 баланстық құн және 60 салық базаcы бар. Актив сатылған жағдайда 20% салық ставкасы қолданылаған болар еді, басқа табыстарға 30% салық ставкасы қолданылған болар еді.

Компания, егер активті болашақта пайдаланусыз сатуды көздейтін болса, 8 (20% ставка кезінде 40) кейінге қалдырылған салық міндеттемесін және егер активті сақтауды және оның баланстыққұнын оны пайдалану арқылы өтеуді көздейтін болса, 12 (30% ставка кезінде 40) кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды.

Өзіндік құны 100 және баланстық құны 80 актив 150 сомаға дейін қайта бағаланады. Салық салу мақсаттары үшін баламалы түзету енгізілмейді. Жинақталған амортизация салық салумақсаттары үшін 30-ға теңеледі, ал салық ставкасы 30% болады. Егер актив өзіндік құннан жоғары баға бойынша сатылатын болса, жинақталған салық амортизациясы 30 салық салынатын пайдағақосылатын болады, бірақ сатудан түсетін, өзіндік құннан жоғары болатын түсімдерге салық салынбайды.

Активтің салық базасы 70-ке тең, сонымен қатар, салық салынатын уақытша айырмашылық бар - 80. Егер компания баланстық құнды активті пайдалану жолымен өтеуді көздейтін болса, ол 150 сомасында салық салынатын пайда алуға тиіс, бұл жағдайда ол амортизация ретінде тек 70-ті ғана шегере алады. Нәтижесінде 24 сомасында (ставка 30% кезінде 80) кейінге қалдырылған салықміндеттемесі пайда болады. Егер компания баланстық құнды активті 150-ге дереу сату жолымен өтеуді көздейтін болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі былайша есептеледі:

Салық салынатын Кейінге уақытша Салық қалдырылған айырмашылық ставкасы салық міндеттемесі

Ескерту: 61-параграфқа сәйкес қайта бағалау кезінде пайда болатын кейінге қалдырылған қосымша салық капиталдың шотына тікелей дебеттеледі.

В мысалдағыдай фактілер бар, оған егер актив өзіндік құннан асатын баға бойынша сатылатын болса, жинақталған салық амортизациясының салық салынатын пайдаға қосылатыны (30% салық ставкасы бойынша), ал сатудан түскен түсімдерге инфляция ескере түзетілген өзіндік құн – 110 шегерілгеннен кейін 40% салық ставкасы бойынша салық салынады.

Егер компания баланстық құнды активті пайдалану жолымен өтеуді көздейтін болса, ол салық салынатын пайда 150 алуға тиіс, бірақ бұл жағдайда ол амортизацияны тек 70 сомасында ғанашегере алады. Нәтижесінде салық базасы 70-ке, салық салынатын уақытша айырмашылық 80-ге, және В мысалындағыдай (30% ставка бойынша 80) кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 24-ке теңболады.

Егер компания баланстық құнды активті 150-ге дереу сату жолымен өтеуді көздейтін болса, ол индекстелген өзіндік құнды 110 мөлшерінде шегере алады. Таза түсімдер 40-қа 40% ставкабойынша салық салынады. Сонымен қатар, жинақталған салық амортизациясы 30 салық салынатын пайдаға 30% салық ставкасы кезінде қосылатын болады. Осы негізде салық базасы 80-ге теңболады (110 минус 30), салық салынатын 70-ке тең уақытша айырмашылық және кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 25 бар (40% салық ставкасы бойынша 40 және 30% ставка бойынша 30). Егер салық базасы осы мысалда жеткілікті түрде айқын көрінбейтін болса, бәлкім, 10-параграфта баяндалған іргелі принциптерді қарау пайдалы болар.

Ескерту: 61-параграфқа сәйкес, қайта бағалау кезінде пайда болатын кейінге қалдырылған қосымша салық капиталдың шотына тікелей дебеттеледі.

52А. Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбеген пайда компания акционерлеріне дивидендтер ретіндетөленетін болса, неғұрлым жоғары немесе төмен ставка бойынша төленеді. Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбегенпайда компания акционерлеріне дивидендтер ретінде төленетін болса, қайтарылуы немесе төленуі мүмкін. Бұл жағдайларда ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері менміндеттемелері бөлінбеген пайдаға қолданылатын салық ставкасы бойынша өлшенеді.

52B. 52А-параграфта сипатталған жағдайларда дивидендтердің салық салдарлары дивидендтер төлеу жөніндегі міндеттемелердің мойындалуымен бір мезгілде мойындалады. Дивидендтердің салық салдарлары табыстарды акционерлердің арасында бөлуден гөрі бұрынғы операциялар мен оқиғаларға көбірек қатысты. Демек, дивидендтердің салық салдарлары, 58-параграфта талап етілгеніндей, есептік кезеңдегі таза пайдада немесе залалда мойындалады, бұған олардың 58 (а) және (b)-параграфтарында сипатталған жағдайларға байланысты пайда болатынбөлігінің қатысы жоқ.

Келесі мысал салықтарды дивидендтер ретінде бөлінбеген пайдаға неғұрлым жоғары ставка (50%) бойынша, пайда бөлінгеннен кейін белгілі бір сома қайтарылатындай етіп төлеу заң жүзіндеталап етілген жағдайда компанияның ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін өлшеуге қатысты. Бөлінген пайдаға салынатын салық ставкасы 35%. 20Х1 ж. 31 желтоқсандағы есептік күніндегі немесе есептік күнінен кейін ұсынылған немесе жарияланған компания дивидендтер төлеу жөніндегі міндеттемені мойындамайды. Нәтижесінде 20Х1 жылғыесептілікте дивидендтер мойындалмайды. 20Х1 жылғы салық салынатын пайда 100, 000 болды. Салық салынатын уақытша таза айырмашылық 20Х1 жылы 40, 000 болады.

Компания ағымдағы салық міндеттемесін және 50, 000 сомасында салық төлеу жөніндегі ағымдағы шығындарды мойындайды. Дивидендтерді болашақта төлеу нәтижесінде әлуетті төленетінсома актив ретінде мойындалмайды. Компания сондай-ақ өз активтері мен міндеттемелерінің бөлінбеген пайдаға қолданылатын салық ставкасын негізге ала белгіленген баланстық құнын өтегенненнемесе оның орнын толтырғаннан кейін компания төлейтін пайдаға салынатын салық жөнінде кейінге қалдырылған салық міндеттемесін және 20, 000 сомасында (40, 000-ның 50 %) салық төлеужөніндегі кейінге қалдырылған шығыстарды мойындайды.

Кейін, 20Х2 ж. 15 наурызда компания өткен кезеңнің операциялық пайдасынан төленетін 10, 000 сомасындағы дивидендтерді міндеттеме ретінде мойындайды.

20Х2 ж. 15 наурызда компания пайдаға салынатын салықтың 1, 500 мөлшеріндегі өтем сомасын (міндеттеме ретінде мойындалған дивидендтер сомасының 15%) ағымдағы салық активі ретіндежәне 20Х2 жылғы пайдаға салынған салықты төлеу жөніндегі ағымдағы шығындардың қысқартылуы ретінде мойындайды.

53. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері дисконтталуға тиіс емес.

54. Дисконттау негізінде кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сенімді анықтамасы әрбір уақытша айырмашылықты қайтаруды уақытқа бөлудің егжей-тегжейлікестесін жасауды қажет етеді. Көптеген жағдайларда ондай кестелер жасау орынсыз немесе өте қиын. Сондықтан кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талапетудің жөні жоқ. Дисконттауға рұқсат ету, бірақ талап етпеу – түрлі компаниялардың есептілігінде салыстыруға келмейтін кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері пайда болатынжағдай туғызуды білдірген болар еді. Сонымен, осы Стандарт кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талап етпейді де, оған рұқсат бермейді де.

55. Уақытша айырмашылықтар активтің немесе міндеттеменің баланстық құны жөнінде анықталады. Бұл практика баланстық құнның өзі дисконтталған негізде анықталатын кездіңөзінде, мысалы, зейнетақылық жоспар бойынша міндеттемелер жағдайында қолданылады (қараңыз: 19-«Қызметкерлерге берілетін сыйақылар» IAS Халықаралық стандарты).

56. Кейінге қалдырылған салық активінің баланстық құны әрбір баланс күніндегі жағдай бойынша тексерілуге тиіс. Компания оны сол кейінге қалдырылған салық активінің бірбөлігінен немесе бүкіл сомасынан түсетін пайданы пайдалануға мүмкіндік беретін салық салынатын жеткілікті пайда алынатынының ықтималдығы ендігі жерде қаншалықты жоқболса, соншалықты кемітуге тиіс. Мұндай кез келген кеміту жеткілікті салық салынатын пайданың бөлу ықтималдығының дәрежесінде қайтарылуға тиіс.

АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КЕЙІНГЕ ҚАЛДЫРЫЛҒАН САЛЫҚТЫ МОЙЫНДАУ

57. Операциялардың немесе басқа оқиғалардың ағымдағы және кейінге қалдырылған салық салдарларын есепке алу сол операциялардың немесе басқа оқиғалардың есепке алынуынасәйкес келеді. Бұл принцип 58-68С-параграфтармен енгізіледі.

58. Ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтар кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуға және кезеңдегі таза пайдаға немесе залалға қосылуға тиіс, бұған жатпайтындары:

(а) сол немесе басқа кезеңде меншікті капиталының тікелей шотында мойындалатын операциялар немесе оқиғалар (қараңыз: 61-65-параграфтар); не

(b) кәсіпорындар бірлестіктері (қараңыз: 66-68-параграфтар).

59. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен салық активтерінің көпшілігі кіріс немесе шығыс бухгалтерлік пайдаға бір кезеңде, ал салық салынатын пайдаға (салық залалы) басқа кезеңде қосылатын кезде пайда болады. Кейінге қалдырылған жиынтық салық пайда мен залал туралы есепте мойындалады. Мұның мысалдары:

(а) пайыздар, роялти немесе дивидендтерден түсетін табыс кешігіп келетін және бухгалтерлік пайдаға 18-«Түсім» IAS Халықаралық стандартына сәйкес уақытқа үйлестіре, алсалық салынатын пайдаға (салық залалы) – кассалық негізде қосылатын; және

(b) материалдық емес активтер сатып алуға жұмсалатын шығындар 38-«Материалдық емес активтер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес капиталдандырылатын, олардыңамортизациялары пайда мен залал туралы есепте көрсетілетін, бірақ сонымен бірге олар пайда болған сәтте салық салу мақсаттары үшін шегерілетін жағдайлар болып табылады.

60. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің баланстық құны, тіпті тиісті уақыт айырмашылығы өзгермесе де, өзгеруі мүмкін. Мұның өзі:

(а) салық ставкасының немесе салық заңнамасының өзгеруі;

(b) кейінге қалдырылған салық активі өтелуінің қайта бағалануы; не

(с) активті өтеудің болжамды әдісінің өзгертілуі нәтижесінде болуы мүмкін.

Пайда болатын кейінге қалдырылған салық, бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе кредиттелетін баптарға жататын сомалардан басқалары, пайда мен залал туралыесепте мойындалады (63-параграфты қараңыз).

Меншікті капиталының тікелей шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптар

61. Ағымдағы және кейінге қалдырылған салық, егер салық сол немесе басқа кезеңде меншікті капиталының тікелей шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптарғажататын болса, меншікті капиталының тікелей шотына дебеттелуге немесе кредиттелуге тиіс.

62. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары белгілі бір баптарды меншікті капиталы шотының тікелей кредитіне немесе дебетіне жатқызуды талап етеді немесе жатқызуға рұқсатетеді. Мұндай баптардың мысалдары:

(а) негізгі құрал-жабдықтарын қайта бағалау нәтижесінде баланстық құнның өзгеруі (қараңыз: 16-«Негізгі құралдар» IAS Халықаралық стандарты);

(b) бөлінбеген пайданың ретроспективті қолданылатын бастапқы сальдосының есеп саясатының өзгеруі нәтижесінде, не қатені түзеу нәтижесінде түзетілуі (қараңыз: 8-«Есепсаясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер» IAS Халықаралық стандарты);

(с) шетелдік компанияның қаржы есептілігін қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын бағам айырмашылықтары (қараңыз: 21-«Валюталық бағам өзгерісінің әсері» IAS Халықаралық стандарты); және

(d) капиталдың құрамдас бөлігі құрамдастырылған қаржы құралында бастапқыда мойындалған кезде пайда болатын сомалар (23-параграфты қараңыз).

63. Меншікті капиталының шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптарға жататын ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салық сомасын анықтау ерекше жағдайларда қиынболуы мүмкін. Бұл, мысалы, мына жағдайларда орын алады:

(а) пайдаға салынатын салықтардың сараланған ставкалары бар және салық салынатын пайданың (салық залалының) айырықша бөлігіне салық салынатын ставканы анықтаумүмкін емес;

(b) салық ставкасының немесе басқа да салық ережелерінің өзгеруі кейінге қалдырылған салық активіне немесе бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелген немесекредиттелген баптарға (түгелдей немесе ішінара) жататын міндеттемеге әсер етеді; немесе

(с) компания кейінге қалдырылған салық активі толық көлемінде мойындалуға немесе ендігі жерде мойындалмауға тиіс екенін және кейінге қалдырылған салық активі бұрынменшікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген бапқа (толық немесе ішінара) жататынын анықтайды.

Мұндай жағдайларда меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген баптарға байланысты ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салықтар компанияның ағымдағынемесе кейінге қалдырылған салығының салық заңына немесе нақты жағдайларда неғұрлым дұрыс бөлуге мүмкіндік беретін басқа әдіске сәйкес негізді түрде үйлесімді бөлінуіне негізделеді.

64. 16-«Негізгі құралдар» IAS Халықаралық стандартында компанияның қайта бағаланған актив амортизациясы мен сол активтің өзіндік құнына негізделген амортизация арасындағыайырмашылыққа тең соманы қайта бағалаудан мүлік құны өсімінің шотынан бөлінбеген пайда шотына жыл сайын аударуға тиіс екені айқын көрсетілмеген. Егер компания сондай аударымдыжүзеге асыратын болса, аударылған сомаға оған байланысты ешқандай кейінге қалдырылған салық кірмейді. Жылжымайтын мүлік объектілері, үйлер немесе жабдық шығып қалған кездежасалатын аударымдарға дәл осындай түсініктер қолданылады.

65. Актив салық салу мақсаттары үшін қайта бағаланатын және сол қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалауменбайланысты болған кезде активті қайта бағалаудың, сондай-ақ салық базасына түзету енгізудің салықтық әсері олар жүзеге асырылатын кезеңде меншікті капиталы есебіне кредиттеледі немеседебеттеледі. Алайда, салық салу мақсаттары үшін қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалаумен байланысты болмаса, салықбазасына түзету енгізудің салықтық әсері пайда мен залал туралы есепте мойындалады.

65А. Компания өзінің акционерлеріне дивидендтер төлеген кезде оған сол дивидендтердің бір бөлігін акционерлерден ұстап қалынатын салық ретінде төлеу туралы талап қойылуымүмкін. Көптеген заңдылықтарда бұл сома табыс көзінен алынатын салық деп аталады. Салық ретінде төленген немесе төленуге тиісті бұл сома меншікті капиталының тікелей шотынадивидендтердің бір бөлігі ретінде жатқызылады.

Кәсіпорындарды біріктіру нәтижесінде пайда болған кейінге қалдырылған салық

66. 19 және 26(с)-параграфтарда айтылғандай, уақытша айырмашылықтар сатып алынатын кәсіпорындарды біріктіру кезінде пайда болуы мүмкін. 3-«Кәсіпорын бірлестіктері» IFRS Халықаралық стандартына сәйкес компания пайда болатын кез келген кейінге қалдырылған салық активтерін (олар 24-параграфта белгіленген мойындау өлшемдеріне қаншалықты сай келетіндеңгейде) немесе кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін олар сатып алынатын күнгі сәйкестендірілетін активтер мен міндеттемелер ретінде мойындайды. Демек, бұл кейінге қалдырылғансалық активтері мен міндеттемелері оң немесе теріс іскерлік беделіне немесе біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттықміндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның үлесінің асу мөлшеріне әсер етеді. Алайда, 15(а)-параграфына сәйкес, ұйым іскерлік беделді алғашқы танумен байланыстытуындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін мойындамайды.

67. Кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде сатып алушы ұйым кәсіпорын біріккенге дейін танылмаған өзінің меншікті танылмаған салық активін өтейді деп пайымдай алады. Мысалы, сатып алушы сатып алынған компанияның болашақ салық салынатын пайдаларына қатысты өзінің пайдаланылмаған салық залалдарына түсетін пайданы іске асыруға қабілетті болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда сатып алушы ұйым кейінге қалдырылған салық активін мойындайды, бірақ кәсіпорындарды біріктіру есебіне қоспайды және тиісінше сатып алу кезінде туындайтын оңнемесе теріс іскерлік беделін немесе біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттық міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның үлесінің асу мөлшерін анықтау кезінде есепке қабылдамайды.

68. Егер сатып алынатын ұйымның пайда салығы бойынша салықтық залалдары немесе кейінге қалдырылған салықтық активтерімен байланысты әлуетті пайдалар 3 IFRS-тіңкәсіпорындарды біріктіру есебіндегі жекелеген тану критерийлерін қанағаттандырмайтын болса, бірақ кейіннен іске асырылатын болса, онда сатып алушы-ұйым кейінге қалдырылған салық өтемінпайда мен залал туралы есепте тануға тиіс. Сонымен қатар, сатып алушы компания:

(а) іскерлік беделдің баланстық құнын кейінге қалдырылған салық активтері өз кезегінде сатып алу күнінен бастап бірегейлендірілетін актив ретінде мойындалатын мөлшердекеміту; және

(b) іскерлік беделдің таза баланстық құнының кемуін шығыс ретінде мойындайды.

Алайда бұл рәсім біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттық міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымныңүлесінің асу үлесінің асуына да, бұрын танылған осындай асудың танылған сомасының ұлғаюына да алып келмеуге тиіс.

Ұйым шегерілетін 300 сомасындағы уақытша айырмашылығы бар еншілес компанияны сатып алды. Сатып алу сәтінде салық ставкасы 30%-ға тең болды. 90 сомасындағы кейінге қалдырылғансалық активінің қорытынды мәні сатып алу кезінде пайда болатын 500 мөлшеріндегі іскерлік беделдің мәнін есептеу кезінде сәйкестендірілетін актив ретінде мойындалған жоқ. Сатып алғаннан соң 2 жылдан кейін компания болашақ салық салынбайтын пайда, тегінде, барлық шегерілетін уақытша айырмашылықтардан алынатын пайданы өтеу үшін жеткілікті болады деп бағалады.

Ұйым кейінге қалдырылған салық активін 90 сомасында және пайда мен залалда салық өтеуден кейінге қалдырылған табысты 90 сомасында мойындайды. Ұйым сондай-ақ іскерлік беделқұнын 90-ға азайтады және осы соманың шығыстарын пайдада немесе залалда таниды. Тиісінше іскерлік бедел құны 410-ға дейін, яғни кейінге қалдырылған салық активі 90 сомасында бизнесбіріккен күнгі сәйкестендірілетін актив ретінде мойындалғанда ескерілетін мөлшерге дейін кемиді.

Егер салық ставкасы 40%-ға дейін ұлғайған болса, компания кейінге қалдырылған салық активін 120 сомада (40% ставка бойынша 300) және кейінге қалдырылған салық өтемін пайда мензалалда 120 сомада мойындайды. Егер салық ставкасы 20%-ға дейін кеміген болса, компания кейінге қалдырылған салық активін 60 сомада (20% ставка бойынша 300) және және кейінге қалдырылғансалық өтемін пайда мен залалда 60 сомада мойындайды. Екі жағдайда да ұйым іскерлік бедел құнын 90-ға кемітеді және осы сомадағы шығыстарды пайдада немесе залалда таниды.

Үлестік құралдардың негізіндегі төлемдердің мәмілесінен шығатын ағымдағы және кейінге қалдырылған салық

68А. Кейбір салықтық заңдылықтарда ұйым салық жеңілдігін алады (яғни салық салынатын пайданы анықтау кезінде белгілі бір соманы шегеру құқығы), ол акциялармен төленетінсыйақыларға, акцияларға арналған опциондарға немесе ұйымның басқа үлестік құралдарына қатысты. Мұндай салық шегерімінің сомасы сыйақы төлеуге арналған тиісті жиынтық шығыстан асыптүсуі мүмкін және неғұрлым кеш есептік кезеңде туындайды. Мысалы, кейбір заңдылықтарда ұйым 2-«Үлестік құралдар негізінде төлемдер» IFRS Халықаралық стандартында көзделгендей, оларберетін акциялар опциондарына қарсы талап ретінде жалдамалы қызметкерлердің қызметін тұтыну шығыстары ретінде тани алады және осы опциондар орындалғанға дейін салық жеңілдігіналмайды, бұл ретте салық жеңілдігін есептеу үшін негіз орындау күніндегі компания акцияларының бағасы болып табылады.

68В. Осы Стандарттың 9 және 26(b)-параграфтарында сөз болатын зерттеу шығындары секілді жалдамалы қызметкерлерден ағымдағы күнге алынған қызметтердің салықтық базасы (яғни салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сома) мен нөлдік баланстық құн арасындағы айырма шегерілетін уақытша айырмашалықты береді, ол кейінгеқалдырылған салық активін білдіреді. Егер салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сома кезең аяғына дейін белгілі болмаса, оны кезең соңында бар ақпарат негізіндеесептеп шығарған жөн. Мысалы, егер салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сомасы қандай да бір күнге ұйым акцияларының бағасына байланысты болса, ондашегерілетін уақытша айырмашылықты есептеу кезінде кезең соңындағы ұйым акцияларының бағасын басшылыққа алу керек.

68С. 68А-параграфында аталып өткендей, салық шегерімінің сомасы (немесе 68В-параграфына сәйкес есептелген болашақ салық шегерімінің) сыйақы төлеуге арналған тиісті жиынтықшығыстан ерекшеленеді. Осы Стандарттың 58-параграфында талап бар, оған сәйкес ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтар табыс немесе шығыс ретінде тану және, мұндай салықтарқандай да бір кезеңде тікелей капиталда танылатын (танылған мәмілемен немесе оқиғамен (а) байланысты немесе кәсіпорындардың бірігуімен байланысты болған жағдайларды қоспағанда) кезеңүшін пайдаға немесе залалға енгізіледі. Егер салық шегерімінің сомасы (немесе болашақ салық шегерімінің) сыйақы төлеуге арналған жиынтық шығыстар сомасынан асатын болса, бұл аталғансалық шегерімінің сыйақы төлеу шығыстары ғана емес, капитал баптарының біріне жататынын көрсетеді. Бұл жағдайда тиісті ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салықтың асу сомасы тікелейкапиталда танылуға тиіс.

Салықтық активтері мен салықтық міндеттемелері

71. Компания ағымдағы салық активтері мен ағымдағы салық міндеттемелерін тек қана ол:

(а) мойындалған соманы есепке алуды жүзеге асырудың заңды бекітілген құқығына ие болған; және

(b) не бір мезгілде активті сату мен міндеттемені орындауды көздеген жағдайда ғана өзара есепке алуға тиіс.

72. Ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері жеке мойындалып, жеке өлшенетін болса да, олар, егер 32-«Қаржы құралдары - ақпаратты ашу және беру» IAS Халықаралықстандартында қаржы құралдары үшін белгіленген өлшемдерге сәйкес келетін болса, баланста өзара есепке алынады. Әдетте, ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері компанияның бірыңғайтаза төлем жасауына немесе алуына рұқсат ететін бір салық органы алатын пайдаға салынатын салыққа жататын болса, компанияның ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесіменесепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болады.

73. Біріктірілген қаржы есептілігінде топтағы бір компанияның салық активі топтағы басқа компанияның ағымдағы салық міндеттемесі жөнінде тек қана сол компанияларда бірыңғайтаза төлем жасауға немесе алуға заң жүзінде бекітілген құқық бар болған және компаниялар бір мезгілде сондай таза төлем жасау немесе алу және міндеттемені өтеу ниетін көздейтін жағдайдағана өзара есепке алынады.

74. Компания кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін тек қана:

(а) компанияның ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесімен есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған; және

(b) кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелері бір салық органы:

(і) бір және сол салық салынатын заңды тұлғадан; не

(іі) не ағымдағы салық міндеттемелері мен активтерін нетто-негізде өтеу, не кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен активтерінің елеулі сомаларын өтеунемесе олардың орнын толтыру көзделген әрбір болашақ кезеңде бір мезгілде активтер сату мен міндеттемелерді өтеу ниетін көздейтін салық салынатын түрлікомпаниялардан өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын жағдайда ғана өзара есепке алуға тиіс.

75. Әрбір уақытша айырмашылықты қайтарудың егжей-тегжейлі уақытша кестесін жасау қажеттілігін болғызбау үшін осы Стандарт компаниядан салық салынатын бір компанияныңкейінге қалдырылған салық міндеттемесі жөнінде кейінге қалдырылған салық активін тек қана олар бір салық органы өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын және компаниядаағымдағы салық активтерін ағымдағы салық міндеттемелері жөнінде есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған кезде ғана есепке алуын талап етеді.

76. Сирек жағдайларда компанияда өзара есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы және барлық емес, ал кейбір кезеңдер үшін нетте-есепті жүзеге асыру ниеті болуы мүмкін. Сирекжағдайларда егжей-тегжейлі кесте жасау салық салынатын бір компанияның кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің салық салынатын басқа компанияның кейінге қалдырылған салық активіосы екінші салық салынатын компания төлемдерінің азаюына әкеліп соғатын кезеңде салық төлемдерінің ұлғаюына әкеліп соғатын-соқпайтынын сенімді түрде анықтау үшін қажет болуы мүмкін.

Әдеттегі қызметтен келер пайдаға немесе залалға байланысты салық бойынша шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс)

77. Әдеттегі қызметтен келер пайдаға немесе залалға байланысты салық төлеу жөніндегі шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс) пайда мен залал туралы есептің өзіндекөрсетілуге тиіс.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен активтері жөніндегі бағам айырмашылықтары

78. 21-«Валюталық бағам өзгерісінің әсері» IAS Халықаралық стандартында белгілі бір бағам айырмашылықтарының кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуы талап етілген, бірақондай айырмашылықтар пайда мен залал туралы есепте қай жерде көрсетілуге тиіс екені белгіленбеген. Тиісінше, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері немесе салық активтері бойыншабағам айырмашылықтары пайда мен залал туралы есепте мойындалған кезде оларды, егер бұл ұсыныс қаржы есептілігін пайдаланушылар үшін ең пайдалысы деп саналатын болса, салық төлеужөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) ретінде жіктеуге болады.

79. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (салық өтемінен түсетін табыстың) негізгі құрамдас бөліктері жеке ашып көрсетілуге тиіс.

80. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (салық өтемінен түсетін табыстың) құрамдас бөліктері мыналарды қамти алады:

(b) осы кезеңде мойындалған өткен кезеңдегі ағымдағы салыққа кез келген түзетулер;

(с) уақытша айырмашылықтардың пайда болуына және қайтарылуына байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(d) салық ставкаларындағы өзгерістерге немесе жаңа салықтардың енгізілуіне байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(е) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің ағымдағы салық бойынша шығысты кеміту үшін пайдаланылатын уақытшаайырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(f) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығысты кеміту үшін пайдаланылатынуақытша айырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(g) кейінге қалдырылған салық активін 56-параграфқа сәйкес ішінара есептен шығарудың немесе бұрынғы ішінара есептен шығаруды қайтарудың нәтижесінде пайда болатынсалық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс; және

(h) 8-«Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес пайданы немесе залалды анықтау үшін есептергеенгізілетін есеп саясатындағы өзгерістерге және қателерге жататын салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемі) сомасы.

81. Төмендегі ақпарат та жеке ашып көрсетілуге тиіс:

(а) меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе кредиттелетін баптарға жататын ағымдағы және кейінге қалдырылған жиынтық салық;

(с) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті мынадай бір, немесе екі нысанда түсіндіру:

(і) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда мәнін қолданылатын салық ставкасына (ставкаларына) көбейту нәтижесін салыстыра тексеру, олсондай-ақ қолданылатын салық ставкасы (ставкалары) өз көмегімен есептелген әдісті де ашып көрсетеді;

(іі) орташа нақты салық ставкасы мен қолданылатын салық ставкасын салыстыра тексеру, ол сондай-ақ қолданылатын салық ставкасы өз көмегімен есептелгенәдісті де ашып көрсетеді;

(d) қолданылатын салық ставкасындағы (ставкаларындағы) өзгерістерді бұрынғы есепке алу кезеңімен салыстыра түсіндіру;

(е) шегерілетін уақытша айырмашылықтар, пайдаланылмаған салық залалдары және өздері үшін баланста кейінге қалдырылған салық активі мойындалмайтынкредиттер сомасы (және, егер қолданылу мерзімі бітетін күн бар болса);

(f) өздері үшін еншілес кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларғаинвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлестеріне байланысты жиынтық сома (39-параграфты қараңыз);

(g) уақытша айырмашылықтардың әрбір түрі және пайдалынылмаған залалдар мен салық кредиттерінің әрбір түрі жөнінде:

(і) ұсынылған әрбір кезеңдегі баланста мойындалған кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сомасы;

(іі) пайда мен залал туралы есепте мойындалған салықты өтеуден түсетін кейінге қалдырылған кіріс немесе салық төлеу жөніндегі шығыс сомасы, егер ол баланстамойындалған сомалардағы өзгерістерден айқын болмаса;

(і) тоқтатудан келер пайдаға немесе залалға; және

(іі) ұсынылған әрбір бұрынғы кезең үшін тиісті сомалармен бірге кезеңдегі тоқтатылған қызмет бойынша әдеттегі қызметтен келер пайдамен немесе залалменбайланысты салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;

(і) болжанған немесе қаржы есептілігі бекітілген күнге дейін шығарылады деп жарияланған, бірақ қаржы есептілігінде міндеттеме ретінде мойындалмағандивидендтерді компания акционерлеріне төлеудің салық салдарларының мөлшері.

82. Компания кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оның мойындалуын қолдайтын негізгі сипатын:

(а) кейінге қалдырылған салық активін пайдалану салық салынатын болашақ пайдалардың салық салынатын уақытша айырмашылықтарды қайтарудың нәтижесіндепайда болатын пайдалардан асып түсуіне байланысты болатын; және

(b) компания кейінге қалдырылған салық активі өзіне жататын салық заңдылығында ағымдағы және алдағы кезеңде залал шегетін кезде ашып көрсетуге тиіс.

82А. 52А-параграфта сипатталған жағдайларда компания акционерлерге дивидендтер төлеудің нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық зардаптарының сипатын ашыпкөрсетуге тиіс. Бұған қосымша компанияның анықталуы мүмкін ықтимал салық салдарларының көлемі туралы, сондай-ақ іс жүзінде анықтауға болмайтын кез келген ықтимал салықсалдарлары туралы ақпаратты ашып көрсетуі керек.

84. 81(с)-параграфқа сәйкес талап етілетін ашып көрсетулер қаржы есептілігін пайдаланушылардың салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлікпайда арасындағы байланыс әдеттен тыс болып табылатын-табылмайтынын түсінуіне және болашақта оған әсер ете алатын маңызды факторларды түсінуіне мүмкіндік береді. Салық төлеужөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы қатынас салық салудан босатылған табыс, салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтау кезіндешегерілмейтін шығыстар және шетелдік салық ставкаларының әсері факторлардың ықпалында болуы мүмкін.

85. Салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті түсіндіру кезінде компаниялар қаржы есептілігін пайдаланушыларғаең мәнді ақпарат беретін қолданыстағы салық ставкасын пайдаланады. Компания ұлттық салықтар үшін қолданылатын салық ставкасын салық салынатын пайданың (салық залалының) іс жүзіндеұқсас деңгейінде есептелетін кез келген жергілікті салықтар үшін қолданылатын ставкалармен біріктіретін резидент болып табылатын елдегі ішкі салық ставкасы көбінесе ең елеулі ставка болыптабылады. Алайда бірнеше заңдылықтарда іс-қимыл жасаушы компания үшін әрбір жеке заңдылықтағы ішкі ставка көмегімен әзірленген жекелеген салыстыра тексерулерді біріктіру неғұрлымелеулі болуы мүмкін. Келесі мысалда салықтың қолданылатын ставкасын таңдау санмен салыстыра тексерудің ұсынылуына қалай әсер ететіні көрсетіледі.

86. Орташа нақты салық ставкасы бухгалтерлік пайдаға бөлінген салық төлеу жөніндегі шығысқа (салық өтемінен түсетін табысқа) теңеледі.

87. Еншілес компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларға инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлестерінің нәтижесі ретінде пайда болатынмойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің сомасын есептеп шығару жиі орынсыз болады (39-параграфты қараңыз). Сонымен, осы Стандартта компанияның негіз қалаушыуақытша айырмашылықтардың жиынтық сомасын ашып көрсетуі талап етіледі, бірақ ол кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің ашып көрсетілуі талап етілмейді. Әйтсе де, практикалық мәнболған кезде, компаниялар мойындалмаған салық міндеттемелерін ашып көрсетуге ұмтылады, өйткені ондай ақпарат қаржы есептілігін пайдаланушылар үшін пайдалы болуы мүмкін.

87А. 82А-параграфында компаниядан акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының сипатын ашып көрсету талап етілген. Компаниясалық жүйесінің пайдаға салынатын салыққа қатысты ең маңызды сипаттамаларын және дивидендтер төлеудің ықтимал салық салдарларының көлеміне ықпал ететін факторларды ашып көрсетеді.

87В. Акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының жиынтық мөлшерін есептеу кейде іс жүзінде мүмкін болмайды. Мысалы, компанияда шетелдік еншілес компаниялар көп болған жағдайда осылай болады. Әйтсе де, тіпті осы жағдайдың өзінде жиынтық мөлшердің белгілі бір бөлігін оп-оңай анықтауға болады. Мысалы, біріктірілген есеп беретін компаниялар тобында бас компания және оның еншілес компаниялары біріктірілген бөлінбеген пайданың акционерлерге болашақ дивидендтер төлеу кезінде кейінқайтарылатын сома туралы білетін акционерлер арасында бөлінбейтін бөлігінен пайдаға салынатын салықты неғұрлым жоғары ставка бойынша төлей алады. Бұл жағдайда қайтарылатын соматуралы ақпарат ашып көрсетілуі керек. Компания сондай-ақ мөлшерін іс жүзінде анықтауға болмайтын қосымша ықтимал салық салдарлары туралы ақпаратты да, ондайлар орын алған жағдайда, ашып көрсетеді. Бас компанияның жеке қаржы есептілігінде, егер ол бар болса, ықтимал салық салдарлары бас компанияның бөлінбеген пайдасы жөнінде ашып көрсетіледі.

87С. Ақпаратты ашып көрсету жөнінде 82А-параграф талаптары қолданылатын компаниядан сондай-ақ еншілес компанияларға, филиалдарға және қауымдастырылған компанияларғаинвестицияларға немесе бірлескен қызметке қатысу үлестеріне жататын уақытша айырмашылықтар туралы ақпаратты ашып көрсету талап етіледі. Бұл жағдайларда компания бұл талаптарда 82А-параграфқа сәйкес ашып көрсетілетін ақпаратты анықтау кезінде ескереді. Мысалы, компаниядан өздері жөнінде кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған еншілескомпанияларға инвестицияларға жататын уақыт айырмашылықтарының жиынтық сомасын ашып көрсету талап етілуі мүмкін (қараңыз: 81(f)-параграфы). Егер мойындалмаған кейінгеқалдырылған салық міндеттемелерінің мөлшерін есептеу іс жүзінде мүмкін болмаса (қараңыз: 87-параграф). Сол еншілес компанияларға қатысты дивидендтер төлеудің ықтимал салықсалдарларының анықтау мүмкін болмайтын сомалары пайда болуы мүмкін.

88. Компания 37-«Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер» IAS Халықаралық стандартына сәйкес компания салық салуға байланысты кез келгеншартты міндеттемелер мен шартты активтерді ашып көрсетеді. Шартты міндеттемелер мен шартты активтер, мысалы, салық органдарымен шешілмеген даулар нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Дәл солай, салық ставкаларын немесе салық заңнамасын өзгертулер баланс күнінен кейін іске қосылатын немесе жарияланатын жағдайда, компания сол өзгертулер өздерінің ағымдағы жәнекейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелеріне кез келген елеулі әсерін ашып көрсетеді (қараңыз: 10-«Баланс күнінен кейінгі оқиғалар» IAS Халықаралық стандарты).

19Х2 ж. компания өз заңдылығында (А елі) 1,500 (19Х1 ж.: 2,000) және Б елінде 1,500 (19Х1 ж.: 500) бухгалтерлік пайда тапты. А елінде салық ставкасы 30% және Б елінде - 20%. А елінде 100 (19Х1 ж.: 200) сомасындағы шығыстар салық салу мақсаттары үшін шегерілмейді.

Төменде салықтың ішкі ставкасын салыстыра тексеру мысалы келтірілген.

Салық салу мақсаттары үшін
шегерілмейтін шығыстардың салыққа әсері 60 30

В еліндегі неғұрлым төмен
салық ставкаларының әсері (50) (150)

Төменде әрбір ұлттық заңдылық үшін жекелеген салыстыра тексерулерді біріктіру жолымен әзірленген салыстыра тексеру мысалы келтірілген. Осы әдіске сәйкес есеп беруші компанияныңөз ұлттық салық ставкасы мен басқа заңдылықтардағы ішкі салық ставкасы арасындағы айырмашылық нәтижесі салыстыра тексеруде жеке бап ретінде көрсетілмейді. Компанияның 81(d)-параграфта талап етілетініндей, қолданылатын салық ставкасындағы (ставкаларындағы) өзгерістерді түсіндіру үшін не салық ставкаларындағы, не түрлі заңдылықтарда тапқан пайданыажыратылмас бөліктерінің біріктірмесіндегі елеулі өзгерістердің әсерін, бәлкім, түсіндіруіне тура келеді.

Осы заңдылықтағы пайдаға
қолданылатын ішкі ставкалар бойынша 700 750

Салық салу мақсаттары үшін
шегерілмейтін шығыстардың салыққа әсері 60 30

89. Осы Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты 1998 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді, 91-параграфта көрсетілгеннен басқажағдайларды, қамтитын қаржы есептілігі үшін күшіне енеді. Егер компания осы Стандартты 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі кезеңді қамтитын қаржы есептілігі үшін қолданатынболса, ол осы Стандартты 12-«Пайдаға салынатын салықтар» IAS Халықаралық стандартының орнына қолданатыны туралы ақпаратты ашып көрсетуге тиіс.

90. Осы Стандарт 1979 жылы бекітілген 12-«Пайдаға салынатын салықтарды есепке алу» IAS Халықаралық стандартын ауыстырады.

91. Жаңа 52А, 52В, 65А, 81(і), 82А, 87А, 87В, 87С-параграфтарын енгізу және 3, 50-параграфтарын алып тастау түріндегі өзгерістер 2001 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күнненкейін басталатын кезеңдерді қамтитын жылдық қаржы есептілігі3 үшін күшіне енеді. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану құпталады. Осы Стандарттың мерзімінен бұрынқабылдануы қаржы есептілігіне әсер еткен жағдайда компания ол фактіні ашып көрсетуге тиіс.

Қазақстанда мемлекеттік тілдегі ХҚЕС-ын тарату құқығы ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорымен жасалған шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне тиесілі. ХҚЕС-на авторлық құқық ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорына тиесілі.

(1) Талдаудың қолданылған әдісіне сәйкес салық салынатын уақытша айырмашылық болмайды. Баламалы талдау алуға есептелген дивидендтердің нөлге тең салық базасы болатынын, ал 100-ге тең салық салынатын уақытша айырмашылыққа нөлдік салық мөлшері қолданылатынын көздейді. Талдаудың осы және басқа әдістеріне сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемесі туындамайды.

(2) Бұл талдау әдісіне сәйкес ұстап қалынатын уақытша айырмашылық болмайды. Баламалы талдау алуға есептелген айыппұлдар мен тұрақсыздық айыбы бойынша кредиторлық берешектің нөлге тең салық базасы болатынын, ал 100-ге тең ұстап қалынатын уақытша айырмашылыққнөлдік салық мөлшері қолданылатынын көздейді. Талдау әдістеріне сәйкес кейінге қалдырылған салық талабы туындамайды.

3 91-параграфта күшіне ену күнінің 1998 жылы қабылданған неғұрлым айқын сипаттамасымен келісілетін «жылдық қаржы есептілігі» терминіне сілтеме жасалған. 89-параграфта «Қаржы есептілігіне» сілтеме жасалған.